Ekonominin kalbi, kısa zamanda zengin olmak isteyenlerin mabedi. Günümüzde dünya çapında finans ve yatırım etkinliklerinin simgesi durumunda ve bu niteliğiyle efsaneleşmiş, ABD’de 19. Yüzyılda gelişen popülist hareketlere göre çiftçileri ve emekçileri sömüren gözü doymak bilmez, hırsız sanayi krallarının sembolü Wall Street.

1929 yılında ABD’de menkul kıymetler borsasının çökmesinden sonra da ekonomiyi alt üst edebilecek kadar güçlenmiş olan vurguncuların kalesi olarak görülmeye başlandı. Oysa ki birkaç bloktan oluşan bu ara sokak, 1652’de İngiliz’lerin saldırısına karşı New Amsterdam’da inşa edilen bir savunma duvarından adını alır. Duvarın 1699’da yıkılmasından sonra açılan sokağa Wall Street adı verildi.  Avrupa’dan gelen Hollandalı göçmenlerin kurduğu New York City’nin eski adı, New Amsterdam’dı.  Hollanda Batı Kumpanyası adına Kuzey Amerika ile Meksika Körfezi Adaları’nın yönetimiyle görevlendirilen ve duvarın yapılma fikrinin sahibi Peter Stuyvesant, aynı zamanda çayı Amerika’ya ulaştıran kişidir. Bugün New York adını almış olan New Amsterdam’a yerleşen Hollandalı koloniler, Amerika’nın ilk çay tiryakileri olarak tarihe geçmişlerdir.

Wall Street, dünyanın herhangi bir borsasının batmasının yaratacağı etkiyi, sadece gündelik ufak çaplı dalgalanmalarla yaratabilen bir iktisadi büyüklük durumundadır. Düşünün ki bu borsansın çıkmaza girmesi hatta kapanması dünya üzerinde nelere yol açar.  Tarihte ekonomi henüz çok fazla küresel faktörler içermezken, Wall Street’in batmasının yarattığı küresel etki göz önüne alındığında, bugün Wall Street’in iflasının dünya çehresinde oluşturacağı değişiklikler tahmin edilebilir. Öyle ki 1929 yılı ekonomik bunalımı 50 milyon insanın işsiz kalmasına, yeryüzündeki toplam üretimin %42 oranında ve dünya ticaretinin %65 oranında azalmasına neden olmuştur. 1929 yılına kadar dünyada yaşanan diğer krizlere bakıldığında dünya ticaretinin en fazla %7 oranında düştüğü düşünülürse 1929 bunalımı daha iyi anlaşılabilir.

Wall Street’in karakterini oluşturan spekülasyon temelli ekonomi egemenliği ilk olarak Kara Perşembe’den birkaç yıl önce ortaya çıkmış ve krizin hazırlayıcı etkenlerinden birini oluşturmuştur. Amerikalıların spekülatif balonlar üzerindeki ustalıkları belki de kendi kendilerine attıkları bu kazıktan aldıkları dersten kaynaklanmaktadır. Floridalılar, bölgede kış şartlarının kuzey eyaletlerinden daha elverişli olmasına ve taşımacılık problemlerinin çözülmüş olmasına dayanarak Florida’daki gayrimenkullerin değer kazanacağını düşündüler.  Eyalette Florida’nın bir cennete dönüşeceği görüşür hakimdi. Öyle ki bugün alacakları toprakların ileride değerlerinin katlanacağı söylentisi kısa sürede Florida sınırlarının dışına çıktı. Halkın büyük çoğunluğu bu inançla Florida gayrimenkuluna yatırım yaptı. Ancak 1928 yılının 18 Eylül’ünde hesapta olmayan bir tropik kasırga 400 insanın ölümüne, binlerce evin hasar görmesine ve tonlarca deniz suyunun yatları parçalayıp sokaklara sürüklemesine neden oldu. Satın alınmış olunan gayrimenkuller elden çıkarılmaya çalışıldı ancak değerinin çok altına bile satılamadı. Bu durum tam anlamıyla spekülatif bir balonun  Amerika üzerinde patlamasıydı.

ROOSEVELT VE NEW DEAL

Kara Perşembe’nin faturasını Amerikan halkı Hoover yönetimine kesti. Bir sonraki seçimlerde Hoover’in başkan seçilemeyeceği aşikardı.  Onun yerine, adını verdiği programla ekonomik sistemde köklü değişikler vaat eden Roosevelt seçildi. Roosevelt, New Deal’ı 1930-37 yılları arasında uygulama fırsatı buldu. Başa geldiği 1933 yılı, ekonomik bunalımın en fazla hissedildiği yıldı. Ekonomide karlılık çökmüştü ve büyük bir talep eksikliği yaşanıyordu. Çünkü insanların satın alma gücü çok düşmüştü. Roosevelt, böyle bir dönemde hem sosyal hem de ekonomik anlamda bir reform niteliği taşıyan programıyla başa geçti ve bugünün Amerikan yaşantısının temelleri, büyük ölçüde onun programıyla atılmış oldu.

ÖZDEN